عرقیات گیاهی از گذشته‌های دور تاکنون مورد توجه و استفاده‌ی گسترده‌ای از سوی افراد قرار گرفته‌اند. عرق‌هایی نظیر نعناع، گلاب، کاسنی، خار مریم، کاکوتی، اسطوخودوس، بادرنجبویه، رازیانه، بهار نارنج و غیره، از مهمترین عرقیات محسوب می‌شوند که در ایران مورد توجه قرار دارند. این عرقیات به دلیل خواص بی‌نظیر خود در درمان و پیشگیری از برخی بیماری‌ها و همچنین حفظ سلامت اندام‌های مختلف بدن، توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کرده و باعث شده تا به‌طور گسترده از آنها استفاده کنند.
هر ساله، شهرهای بسیاری در ایران با سابقه‌های کهن در تولید و عرضه ی عرقیات سنتی گیاهی، گردشگران و افراد مختلفی را از نقاط مختلف کشور به خود جذب می‌کنند. امروزه، گردشگران در هنگام بازدید از این شهرها، علاوه بر دیدن جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی، به خرید انواع عرقیات جهت بهره‌برداری از خواص آنها نیز می‌پردازند.
شهرهایی نظیر کاشان، قمصر، ارسباران، سراب آذربایجان، و شهرهای دیگر در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاه، اصفهان، گیلان و غیره، امروزه به فعالیت در عرضه‌ی عرقیات گیاهی می‌پردازند. این شهرها با معرفی مهمترین عرقیات گیاهی خود، محبوبیت زیادی در بین گردشگران داشته و نقطه مورد توجهی برای علاقه‌مندان به محصولات گیاهی و طب سنتی هستند.
خواص عرقیات گیاهی
گلاب:
گلاب، یکی از خوشبوترین و محبوب‌ترین عرقیات گیاهی در کشور، به ویژه در میان گردشگران، محسوب میشود. این عرقیه از گل‌های محمدی به دست می‌آید و در ایران برای تهیه بستنی، چای و شیرینی‌جات به کار می‌رود. گلاب، به عنوان مقوی قلب و معده، مسکن دردهای سر، ضد افسردگی، معرفی میشود و خواصی نظیر مقوی اعصاب، بر طرف‌کننده خلط خونی، ضد آرتروز، ضد سل و گندزا و میکروبکش نیز دارد. بهترین نوع گلاب معمولاً در منطقه کاشان به دست می‌آید و هر ساله در فصل گلاب‌گیری، گردشگران زیادی به این شهر و مناطق اطراف آن سفر می‌کنند. این منطقه علاوه بر گلاب، عرقیات دیگری را نیز به عرضه می‌گذارد.
عرق نعنا:
عرق نعنا، یکی از پرمصرف‌ترین عرقیات گیاهی در کشور، از گیاه نعنا تولید میشود. این عرق در مناطق شمالی کشور، منطقه آذربایجان و دیگر نقاط معرفی شده و هر ساله گردشگران در اکثر مناطق به همراه بازدید از جاذبه‌های گردشگری، عرق نعنا را خریداری می‌کنند. خواص عرق نعنا از قبیل بادشکن، ضدنفخ معده و روده، برطرف‌کننده اسهال و دل‌پیچه، کاهش تهوع، بهبود بواسیر، تسکین ترشی معده، کاهش سردردهای عصبی، کاهش کلسترول خون و تسهیل ترشی صفرا معرفی می‌شوند.
عرق آویشن:
آویشن، یکی از گیاهان پرخاصیت برای رفع سرماخوردگی و عفونت شناخته میشود. این گیاه به وفور در مناطق آذربایجان شرقی و استان مرکزی یافت میشود. خواص آویشن شامل تسکین درد، رفع سرماخوردگی، معالجه‌ی بیماری‌های قارچی پوست، تقویت معده، ضد عفونت بینی و گلو، افزایش بینایی، تسکین اختلالات مغزی و ... می‌باشد.
عرق هل:
عرق هل، به عنوان تقویت‌دهنده‌ی بدن و منبع انرژی، همچنین خوشبوکننده‌ی دهان شناخته میشود. این عرق به‌عنوان یک درمان مفید برای برخی بیماری‌های چشم نیز معرفی شده است. همچنین، عرق هل برای افزودن عطر و طعم مطبوع به غذاها و شربت‌ها نیز به کار می‌رود. خاصیت بادشکنی نیز از ویژگی‌های عرق هل است. هل درختی از خانواده‌ی زنجبیل است که در مناطق کوهستانی به صورت وحشی و پرورشی و همچنین در سایه‌ی درختان رشد می‌کند. این گیاه در انواع مختلف سفید، سیاه و سبز یافت میشود. همه این گونه‌ها دارای طبیعت گرم و خشک هستند و نوع سبز آنها تند و معطر است. ارزش‌مندی نوع سبز هل نسبت به سایر نسخه‌ها نیز مشخص است. دانه‌های هل دارای بوی قوی و طعم مطبوعی هستند و از مغز و پوست هل برای درمان استفاده میشود. هل نه تنها افسردگی را تسکین می‌دهد، بلکه قلب را تقویت می‌کند، ادرار آور است، زخم‌های دهان را شفا می‌دهد، دردهای گوش را تسکین می‌بخشد، سرماخوردگی را درمان می‌کند، دردهای روماتیسمی را آرام می‌کند، مسمومیت را کاهش می‌دهد و برخی از بیماری‌های چشمی را نیز رفع می‌کند. این عرق در منطقه کاشان همراه با سایر عرقیات تولید میشود.
عرق گیاهی بادرنجبویه:
بادرنجبویه، گیاهی که بوعلی سینا به عنوان یک داروی مورد علاقه توصیف کرده است، به منظور تقویت قلب و انبساط روح به کار می‌رفته است. از قرن هفدهم، این گیاه به عنوان یک داروی ضد افسردگی نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه نیز اعتقاد بر این است که بادرنجبویه به عنوان یک مسکن بر روی دستگاه عصبی مرکزی عمل کرده و خاصیت آرامش‌بخشی دارد. گیاه بادرنجبویه در طول سال‌ها برای درمان مشکلات خلقی توسط پزشکان مناطق شرقی کاربرد داشته است. بوعلی سینا این گیاه را در رده‌ی داروهای تقویت کننده قلب جای داده و از آن برای افزایش نیروی حیاتی بدن بهره‌برداری می‌نموده است. او به اعتقاد داشت که مصرف این گیاه می‌تواند بی‌حوصلگی و ناراحتی‌های روحی را کاهش دهد. علاوه بر خواص اشاره شده، بادرنجبویه نیز می‌تواند در رفع گرفتگی‌های عضلانی، تنظیم تپش قلب، کمک به افزایش فشار خون، تسکین سرگیجه، بهبود سردردهای یک طرفه، تخفیف درد عصبی دندان، افزایش نشاط، افزایش تولید خون، کاهش دردهای مفصل، مقابله با قولنج و ... نقش داشته باشد. طبع گیاه بادرنجبویه به‌طور کلی گرم است. عرق بادرنجبویه در مناطق شمالی کشور و همچنین منطقه کاشان همراه با سایر عرقیات موجود است.
عرق کاسنی:
عرق کاسنی یکی از عرقیات مشهور جهانی است که از گیاه کاسنی به دست می‌آید. این گیاه دارویی فواید بسیاری برای بدن انسان دارد. یکی از خصوصیت‌های منحصربه فرد کاسنی، توانایی آرامش‌بخشی است. همچنین، عرق کاسنی به مبتلایان به نقرس و هپاتیت کمک می‌کند و استفاده از آن می‌تواند به افزایش ایمنی در برابر بیماری‌های عفونی منجر شود. این عرق با تاثیرات مثبتش بر روی کبد، کمک به دفع صفرا از بدن می‌کند و تاثیری مشابه زردی را داراست. همچنین، بار کبد را تقریباً سبک‌تر می‌کند و به عنوان مسکنی برای تب مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عرق کاسنی به جهت داشتن خواص ملینی و ادرار آوری، می تواند به خارج شدن سم از بدن، کاهش التهاب بدن، درمان تب های صفراوی و زردی و یرقان به جهت گرمی بدن کمک نماید. تمیز کردن کلیه و مثانه از سنگ‌ها، تسکین التهاب معده و افزایش اشتها نیز از خصوصیت‌های دیگر گیاه کاسنی به حساب می‌آید. این گیاه در اکثر مناطق جهان رشد می‌کند و معمولاً در زمین‌های مرطوب نزدیک جاده‌ها، مناطق بایر و دامنه‌های کم ارتفاع یافت میشود. در ایران، کاسنی در مناطق مختلفی از جمله دامنه‌های کم‌ارتفاع البرز، جاده قزوین-رشت، اطراف شهرستان رودبار، اطراف تهران و کرج، منطقه آذربایجان، گیلان، خراسان و نقاط دیگر رشد می‌کند.
عرق سنبل الطیب:
گیاه سنبل الطیب به عنوان یک آرام‌بخش خفیف و یکی از مفیدترین مواد خواب‌آور شناخته میشود. استفاده از این گیاه می‌تواند زمان لازم برای خواب را کاهش داده و کیفیت خواب را ارتقاء دهد. علاوه بر این، سنبل الطیب برای کاهش اضطراب و استرس مؤثر است و می‌تواند تمرکز افراد را افزایش دهد. رفع افسردگی، تسکین سردرد، بهبود حافظه، تقویت بینایی و بهبود خواب نیز از جمله خصوصیت‌های این گیاه محسوب می‌شوند. سنبل الطیب در نواحی شمال غربی کشور مانند میشو داغ و حوالی اصفهان (مناطق کامو و دالان کوه) رشد می‌کند.گیاه سنبل الطیب به عنوان یک آرام‌بخش خفیف و یکی از مفیدترین مواد خواب‌آور شناخته میشود. استفاده از این گیاه می‌تواند زمان لازم برای خواب را کاهش داده و کیفیت خواب را ارتقاء دهد. علاوه بر این، سنبل الطیب برای کاهش اضطراب و استرس مؤثر است و می‌تواند تمرکز افراد را افزایش دهد. رفع افسردگی، تسکین سردرد، بهبود حافظه، تقویت بینایی و بهبود خواب نیز از جمله خصوصیت‌های این گیاه محسوب می‌شوند. سنبل الطیب در نواحی شمال غربی کشور مانند میشو داغ و حوالی اصفهان (مناطق کامو و دالان کوه) رشد می‌کند.
عرق خار مریم:
گیاه خار مریم به عنوان یک گیاه دارویی در درمان ناراحتی‌های کبدی و خنثی کردن مسمومیت‌های قارچ‌های سمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مواد موجود در این گیاه دارای خواص ضدسرطانی هستند و در پیشگیری و درمان بسیاری از انواع سرطان‌ها مؤثر هستند. کاهش کلسترول خون و افزایش ایمنی بدن نیز از دیگر خصوصیت‌های خار مریم به شمار می‌روند. این گیاه در مناطق مختلف ایران مانند شمال، غرب، لرستان، خوزستان و فارس رشد می‌کند.
عرق رازیانه:
عرق رازیانه با طبیعت گرم و حاوی مقدار زیادی هورمون‌های زنانه است. استفاده از این عرق به خصوص برای خانم‌ها توصیه میشود. این گیاه در درمان اختلالات هورمونی خانم‌ها مؤثر است و در واقع یکی از درمان‌های اساسی برای کیست تخمدان زنان محسوب میشود. همچنین، استفاده از عرق رازیانه به شادابی و طراوت پوست بانوان کمک می‌کند و تاثیر مثبتی بر تقویت نور چشم دارد. این گیاه به طور عمده در مناطق خشک، آهکی، آفتاب‌گیر، بدون رطوبت و قابل نفوذ مانند شیب‌های صخره‌ها و کوهستان‌ها رشد می‌کند. رازیانه در ایران به‌طور عمده در نواحی شمالی و مناطق مختلف البرز یافت میشود.
عرق زنیان:
عرق گیاه زنیان دارای خواص ضد درد و التهاب مفاصل است و در درمان دردهای آرتروز، سیاتیک، کرامپ و نقرس مؤثر می‌باشد. میوه‌های این گیاه که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، بخشی استفاده‌شده در تولید عرق می‌باشند. بو و طعم عرق گیاه زنیان بسیار شبیه به گیاه آویشن است. این گیاه به جهت خواص بی نظیر دیگری همچون ضدعفونی‌کننده قوی معده، ضداسهال، دافع رطوبت از بدن و معده، ضد نفخ بودن، ضد قارچ و انگل و موثر برای درمان فلج و رعشه استفاده دارد. مناطق مهم رشد این گیاه در ایران شامل سیستان و بلوچستان، همدان، آذربایجان، اصفهان، خراسان، کرمان و فارس هستند.
عرق شوید:
گیاه شوید دارای طبیعت گرم و خشک است و عرق آن نیز گرم و خشک می‌باشد. این عرق در درمان مشکلاتی نظیر سوء هاضمه، نفخ (به‌ویژه در کودکان)، اسپاسم، چربی‌سوزی، لاغری یا کاهش وزن، درمان کبد چرب، کاهش فشار خون و مشکلات قلب مؤثر است. گیاه شوید در اکثر نقاط ایران به صورت خودرو و نیمه‌خودرو رشد می‌کند. این گیاه به‌ویژه در مناطق تبریز، صائین قلعه و سراب آذربایجان رشد قابل توجهی دارد.
عرق بابونه:
عرق بابونه دارای خواص شگفت‌انگیزی در درمان سردردهای میگرنی می‌باشد. نکته جالب برای این گیاه این است که به صورت خودرو در کنار جاده ها و مزارع به وفور مشاهده میشود. طبیعت گرمی دارد و برای تقویت پوست و مو بسیار مؤثر است. از دیگر خواص عرق بابونه می‌توان به درمان افسردگی، تقویت معده و سیستم گوارشی، بهبود تنگی نفس، تقویت سیستم ایمنی بدن، افزایش اشتها، درمان سرماخوردگی و گلو درد و موارد دیگر اشاره کرد. این گیاه در مناطق آذربایجان، فارس، لرستان، خوزستان، تهران، دماوند و مناطق دیگر ایران رشد می‌کند.
عرق گزنه:
عرق گزنه دارای خواص دارویی و درمانی است که در درمان التهاب، سیستم ایمنی ضعیف، سوء هاضمه، حساسیت‌های فصلی، خارش پوست و موارد دیگر موثر است. همچنین درمان درد عضلات، حفظ سلامت قلب و عروق، بهبود گوارش، سلامت کلیه‌ها، تنظیم قاعدگی، سم‌زدایی و سلامت استخوان‌ها از دیگر خواص عرق گزنه به شمار می‌آیند. این گیاه در مناطق مختلف کشور رشد می‌کند، اغلب در مناطق مرطوب نظیر گیلان و مازندران (جواهر ده)، مناطق شمال غرب کشور به ویژه آذربایجان (سراب)، مناطق مرکزی ایران نظیر اصفهان، شاهرود، بسطام و کوه کاشان مشاهده میشود.